Motyw holocaustu

Przedstaw różne ujęcia motywu holocaustu w literaturze polskiej odwołując się do wybranych utworów.

Motyw holocaustu zajmuje bardzo wiele miejsca w polskiej literaturze. Na początku warto omówić znaczenie tego terminu oraz początki zagłady. Słowo holocaust jest terminem angielskim, który pochodzi z kościelnej łaciny – holocaustum, z greckiego holo-kautoo – spalam ofiarę w całości. Termin ten stał się synonimem hebrajskiego słowa Szoa oznaczającego całkowitą zagładę, zniszczenie.

Na wstępie warto wspomnieć, że antysemicka polityka wobec Żydów na tak szeroką skalę rozpoczęła się w chwili dojścia Hitlera do władzy w 1933 r. Od tego momentu zaczęto pozbawiać Żydów praw obywatelskich. Główną podstawą tych działań stały się Ustawy Norymberskie z 1935 r. Wymierzono również przeciwko tej społeczności akcję propagandową, wspomaganą przez pseudonaukową teorię Streihera, który stwierdził, że białko zawarte w nasieniu Żydów infekuje organizmy kobiet niemieckich. Jednak prawdziwa gehenna przyszła wraz z II wojną światową. Żydzi zostali odizolowani od reszty społeczeństwa, umieszczani w gettach i zmuszani do pracy. Ostatnim, najbardziej przerażającym etapem tej działalności, stało się wywożenie ludności żydowskiej do obozów zagłady: w Treblince, Bełżcu, Sobiborze czy Chełmnie.

Głęboko w problematyce holocaustu osadzone są „Medaliony” Zofii Nałkowskiej. Ten niewielki dokument hitlerowskich zbrodni powstał w 1946 r. na podstawie zeznań świadków przesłuchiwanych przez Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, w której pracowała autorka. Zadaniem wspomnianej komisji było zbieranie i gromadzenie dokumentów dotyczących eksterminacji ludności dokonanej przez Niemców. Opowiadania są oparte w całości na wstrząsających relacjach świadków tych makabrycznych zbrodni i w związku z tym są przykładem prozy dokumentalnej. Holocaust został przedstawiony przy pomocy suchej relacji, pozbawionej odautorskiego komentarza i dygresji. Bohaterami opowiadań są ludzie, którzy byli uczestnikami tego wojennego koszmaru, a ich wypowiedzi przytacza autorka niemalże dosłownie.

Ważna pozycję wśród utworów poświęconych motywowi holocaustu są opowiadania Tadeusza Borowskiego, będące owocem pobytu autora w Oświęcimiu oraz w Dachau - Allach. W "U nas w Auschwitzu..." holocaust jawi się jako efekt rozwoju cywilizacji: "Zakładamy podwaliny jakiejś nowej, potwornej cywilizacji." Cechą charakterystyczną opowiadań Borowskiego jest mówienie o potwornej, obozowej rzeczywistości, o holocauście, w taki sposób, jakby to była rzecz banalna. ("Między jednym a drugim kornerem za moimi plecami zagazowano trzy tysiące ludzi").

Interesującym utworem o holokauście jest "Los utracony" Imre Kertesza. Utwór opowiada losy żydowskiego chłopca, który, spędziwszy dzieciństwo w obozach, nie potrafi przystosować się do rzeczywistości powojennej. Holocaust stał się dla tego młodego człowieka czymś normalnym, codziennym a obozowa rzeczywistość światem prawdziwym.

Inne utwory poruszające problematykę holocaustu:

H. Grynberg "Żydowska wojna"

J. Kosiński "Malowany ptak"

H. Krall "Zdążyć przed Panem Bogiem"

Szczypiorski "Początek"

A. Frank "Dziennik Anny Frank"

K. Moczarski "Rozmowy z katem"

T. Różewicz "Żywi umierali"

Literatura przedmiotu:

A. H. Rosenfeld, Podwójna śmierć. Rozważania o literaturze holocaustu.

Literatura polska po 1939 roku. Przewodnik encyklopedyczny pod red. M. Witkowicza (Tematy żydowskie w literaturze polskiej)

A. Żbikowski, Żydzi.

Słownik literatury XX wieku (hasło: Getta doświadczenie w literaturze)

A. Ziębińska - Witek, Holocaust: problemy przedstawiania.

A. Ubertowska, Świadectwo, trauma, głos: literackie reprezentacje holocaustu.

S. Buryła, Opisać zagładę. Holocaust w twórczości Henryka Grynberga.

N. Gross, Poeci i Szoa. Obraz zagłady Żydów w poezji polskiej.

Literatura polska wobec zagłady, pod red. Aliny Brodzkiej-Wald, Doroty Krawczyńskiej i Jacka Leociaka.